گزارش سمينار مردم سالارى و جمهورى لائيك در ايران

گزارش سمينار مردم سالارى و جمهورى لائيك در ايران

پاريس ١٤و ١٥ تير ١٣٨٢

جمعه ۱۰ مرداد ۱۳۸۲ – ۱ آگوست ۲۰۰۳

نزديك به ١٥٠ نفر از روشنفكران و كوشندگان سياسى و فرهنگى ايرانى در تبعيد، از شهرهاى مختلف اروپا و آمريكاى شمالى، شنبه و يك شنبه ١٤و١٥ تير ١٣٨٢ (٥ و٦ ژوئيه ٢٠٠٣) در پاريس گردهم آمدند و در باره مسائل مربوط به “معناى مشخص جمهورى لائيك در ايران”، “سرنوشت اصلاحات در جمهورى اسلامى” و “گام هاى مشترك” جمهورى خواهان مستقل ايرانى، به بحت و گفتگو پرداختند.

نشست، با خوش آمد گويى آقاى شهرام قنبرى گشايش يافت. او كه از سوى هيئت تدارك سمينار سخن مى گفت درباره چرايى و چگونگى برگزارى سمينار اظهار داشت: پس از انتشار بيانيه “ جمهورى اسلامى، جمهورى لائيك و جايگاه ما” در سه خرداد ١٣٨٠(٢٣ ماه مه ٢٠٠١) شمار زيادى از ١٨٦ امضاء كننده بيانيه، ما دست اندركاران را در برابر اين پرسش به جا قرار دادند كه گام بعدى چيست و براى تحقق خواست و آرزويى كه در بند آخر بيانيه آمده، چه تدبيرى انديشيده شده؟ بند آخر بيانيه اشعار مى دارد: “خواست و آرزوى مشترك امضاء كنندگان اين است كه طيف گسترده اى از آزادى خواهان، از افق ها و خواستگاه هاى گوناگون پيرامون اين اصول و مواضع [موازين جهانى حقوق بشر، رعايت شان و حيثت ذاتى انسان،آزادى عقايد و اديان، برابرى حقوق زن و مرد، تامين عدالت اجتماعى و حقوق اقليت هاى ملى و قومى] گردهم آيند. طيفى كه از يك سو مخالف اصولى هر گونه حكومت دينى ست و با هر شكلى از جمهورى اسلامى ناسازگار است و از سوى ديگر بر آن است كه به سهم خود زمينه شكل يابى جمهورى لائيك در ايران را هموار سازد؛ با برداشتن گام هاى سنجيده، نيروى خود را به جنبش هاى اعتراضى مردمان سرزمين مان پيوند زند، زبان آزاد خواسته هاى برحق آنان گردد و راه مستقل خويش را به سوى جدايى كامل دين از دولت و پيوند ناگسستنى آن با مردم سالارى و آزادى به عنوان كليتى تجزيه ناپذير، در پيش گيرد”.

آقاى قنبرى سخنان خود را به اين شرح ادامه دادند: پس از بحث و بررسى شنيده ها، كه در بسيارى موارد با پيشنهادهاى مشخصى توام بود (انتشار روزنامه، راه اندازى سايت الكترونيكى، برگزارى سمينار و غيره) بر آن شديم كه به وسيله ى يك پرسش نامه، مسئله را با امضاء كنندگان بيانيه در ميان بگذاريم و نظر دوستان را در باره چگونگى ادامه كار جويا شويم. سمينار امروز و فرداى ما حاصل آن نظرخواهى ست. محورهاى بحت سمينار هم، با اكتريت آ راى كسانى كه به پرسش نامه پاسخ گفتند، تعيين شده. در پى آن نظر خواهى، از آن دست امضاء كنندگان بيانيه كه در پاريس زندگى مى كنند دعوت شد تا نسبت به راه و روش تدارك سمينار، چند و چون سازمان دهى آن و كم و كيف مشاركت داوطلبانه خود در كار تدارك سمينار به گفتگو و تبادل نظر بنشينند. در جريان اين نشست ها بود كه “مجمع پاريس” با انتخاب محمود بابا على، حيدر تبريزى، اكبر سيف، رسول قادرى و على كريمى به عنوان هييت مسئولين برگزار كننده سمينار، و نيز سيروس جاويدى، شهرام قنبرى، امير هوشنگ كشاورز صدر، و ناصر مهاجر به عنوان همكاران اين هيئت، تدارك عملى سمينار را آغاز كردند. گروه هاى كارى شكل گرفت كه بيش و كم ماهى يك بار به جلسات ماهانه “جمع پاريس” گزارش مى دادند، با همفكرى و هميارى مشكلات را حل مى كردند و راه برگزارى سمينار را هموار مى ساختند. جا دارد كه از همه آن ها، به خصوص از حسين دولت آبادى، مازيار دولت آبادى، رسول آذرنوش و قادر اسكندانى قدردانى كنيم. همچنين از اصغر ايزدى، مهران پاينده، باقر مرتضوى و حميد نوذرى در آلمان، بهمن سياووشان در آمريكا، رضا اغنمى، فرشيد جمالى و على رضوى در انگلستان و ناصر رحيم خانى در سوئد كه امر ارثباط گيرى با امضاء كنندگان بيانيه را در كشورهاى مختلف اروپا و آمريكا را به پيش بردند، و ايران انصارى، مسعود بحرينى، نبى صميمى و بهروز عارفى كه براى برپايى موفقيت آميز اين سمينار به راستى زحمت كشيدند.

اين كه اين فهرست دربرگيرنده نام هيچ زنى نيست، به رغم اراده وعلاقه برگذار كنندگان سمينار بوده است. راست اين است كه كوشش هايى كه براى مشاركت زنان آزاديخواه پايبند به لاييسيته و دمكراسى انجام گرفت- به ويژه براى ايراد سخنرانى- به جايى نرسيد و موانع و مشكل هاى شخصى سد راه شركت فعال آن ها در سمينار شد.

در پايان اين توضيحات، آقاى قنبرى از حضار خواستند به احترام كليه مردان و زنانى كه در راه آزادى و استقلال ايران جان باخته اند، از جا برخيزند و يك دقيقه سكوت كنند. آن گاه آقاى رضا اكرمى، اداره جلسه را به عهده گرفتند و از آقاى على شاهنده – از بنيان گزاران جمعيت حقوقدانان ايران و چهره هاى سرشناس نهضت ملى ايران- خواستند كه پشت ترييون قرار بگيرند و رساله شان را در باره ى” لائيسيته در جنبش و انقلاب مشروطيت ايران” ارائه دهند. پس از ايشان آقاى ناصر رحيم خانى- از زندانيان سياسى حكومت محمد رضا شاه پهلوى و از كوشندگان جنبش چپ ايران در تبعيد- به خواندن رساله شان “جمهورى خواهى در ايران و پيشينه آن” پرداختند. آن گاه آقاى عباس ولى استاد دانشگاه Wales انگلستان، رشته سخن را به دست گرفت و تاملاتشان را نسبت به مفاهيم “جمهورى لائيك، حكومت دمكراتيك و مسئله ملى” با شنوندگان در ميان گذاشتند.

پس از اين سخنرانى تنفس نهار داده شد. يك ساعت و نيم بعد، نوبت به آقايان اميرهوشنگ كشاورز صدر، پژوهشگر و از كوشندگان سرشناس نهضت ملى، و منصور فرهنگ استاد دانشگاه Bennington ايالات متحده رسيد كه به تشريح و تحليل” موانع تاريخى و رفتارى دمكراسى درايران” برآيند. پس از ارائه اين كار مشترك، تريبيون به مدت يك ساعت در اختيار حضار قرار گرفت تا يك جا با هر چهار سخنران، بحت و گفتگو كنند.

با پايان اين بخش از برنامه، بررسى” سرنوشت اصلاحات در جمهورى اسلامى” در دستور كار سمينار قرار گرفت. اداره اين جلسات به خانم مهناز متين واگذار شده بود و هم ايشان بودند كه از خانم شهلا شفيق، نويسنده و پژوهشگر در زمينه مطالعات زنان، خواستند كه به بيان نقطه نظرهاى شان در باره “دمكراسى، لاييسته و آزادى زنان “برآيند. پس از خانم شفيق، آقاى مسعود فتحى، از كوشندگان جنبش چپ و سردبير سايت اينترنتى عصر نو، به بيان دريافت شان از “چشم انداز اصلاحات در جمهورى اسلامى” برآمدند. سپس، دو تن از ديگر از كوشندگان جنبش چپ، محمود باباعلى استاد دانشگاه و ناصر مهاجر، نويسنده و پژوهشگر، چكيده اى از رساله مشترك شان – “ از اصلاحات تا براندازى: تنگناها و چشم اندازها- را به اطلاع شنوندگان رساندند. در پايان اين سخنرانى، بحث و گفتگوى همگانى درزمينه مسائل مطرح شده درگرفت كه تا ساعت هفت و نيم شب ادامه پيدا كرد. پيش از آغاز بحت و گفتگو، خانم متين اعلام كرده بودند كه: براى بزرگداشت ١٨ تير و به نشانه همبستگى با دانشجويان آزاديخواه ايران،جلسه امروز را كمى زودتر تعطيل مى كنيم تا دوستان علاقه مند بتوانند به راه پيمايى كه به اين مناسبت برگزار مى شود، بپيوندند. به خاطر كمبود وقت اما، پيام همبستگى سمينار به دانشجويان ايران خوانده نشد. (١)

حضور چشمگير شركت كنندگان سمينار در راه پيمايى ميدان اُودئون پاريس، نشانه همبستگى جمهورى خواهان دمكرات ايرانى با دانشجويان آزادى خواه داخل كشور است. اين نكته از سوى شمارى از سخنرانان روز دوم سمينار، تصريح شد.

اداره جلسات صبح روز دوم را آقاى حميد نوذرى به عهده داشت. پيش از ورود به بحت “گام هاى مشترك آينده”، آقاى نوذرى از آقاى على راسخ افشار- پزشك و از اعضاى قديمى و سرشناس نهضت ملى ايران- كه نتوانسته بودند در روز اول سمينار شركت داشته باشند، دعوت كردند كه رساله شان، “اصلاحات و تعارض آن با حكومت دينى” را ارائه دهند. پس از آقاى راسخ افشار، آقاى اقبال اقبالى از زندايان سياسى حكومت شاه و از كوشندگان جنبش چپ از “جمهورى ايران، آلترناتيو ما” سخن گفتتد. پس از ايشان آقايان حيدر تبريزى و اكبر سيف پشت تريبيون قرار گرفتند و خطوط اصلى طرح شان را “براى گسترش جنبش دمكراتيك و لائيك در ايران” ارائه دادند كه با مشاركت آقاى رضا اكرمى تهيه و تدوين شده است. هر سه اين آقايان از كوشندگان ديرينه جنبش چپ هستند. سر آخر آقاى شهرام قنبرى- كه ايشان نيز از كوشندگان جنبش چپ اند و پژوهشگر در موسسه نظر سنجى و مطالعات اجتماعى و اقتصادى پاريس، به طرح “چند ملاحظه و يك پيشنهاد” درباره گام هاى مشترك آتى جمهورى خواهان دمكرات پرداختند. اين رساله محصول هم فكرى ايشان با آقايان محمود بابا على و ناصر مهاجر مى باشد. بحث و گفتگو درباره اين سه رساله تا تنفس نهار ادامه داشت.

پس از تنفس نهار، خانم جميله ندايى درباره ى خواسته هاى جنبش زنان ايران صحبت كردند و آقايان رضا اكرمى، اصغر ايزدى، محمود باباعلى، مهرداد درويش پور، على راسخ افشار، مجيد زربخش، محمد رضا شالگونى، مهران مصطفوى و رضا ناصحى در ميزگردى طرح يا پيشنهادهاى مشخص شان را براى هموار كردن راه و برداشتن گام هاى مشترك، به بحت و گفتگو گذاشتند. اداره اين “ميز گرد” با ناصر مهاجر بود كه از سخنران ها خواست دست كم در دو دور ده دقييقه اى و پنج دقيقه اى، سخننان شان را طرح كنند؛ در ده دقيقه اول به صورت ايجابى و در پنج دقيقه آخر به شكل نقد نقطه نظرات يك ديگر. آقاى مهاجر به اين نكته نيز اشاره كردند كه در پايان ميز گرد و پس از تنفسى كوتاه، جمع بندى كلى اى از پيشنهاد ها و طرح هايى كه درميز گرد عنوان مى شود، ارائه خواهند داد. جمع بندى در ساعت ٥ بعد از ظهر به اين ترتيب ارائه شد:

١) همه شركت كنندگان در ميز گرد بر ضرورت ادامه حركت اين طيف از جمهورى خواهان لائيك، دمكرات و مستقل پا مى فشارند.٢) شمارى بر آنند كه حركت اين طيف از راه ايجاد محافل محلى جمهورى خواهان لائيك مى گذرد كه بايد بحت هاى اين سمينار را تداوم و تعميق ببخشند و در جهت برپائى كنگره موسس جمهورى خواهان لائيك تلاش نمايند. ٣) شمار بيشترى بر اين باورند كه اين سمينار بايد هئيتى را مسئول هماهنگ كردن فعاليت هاى آن طيف از جمهورى خواهان لائيك و دمكرات كند كه نه خواستاردخالت نظامى آمريكا در ايران هستند، نه همكارى با سلطنت طلبان، و نه هماهنگ كردن حركت خود با هيچ يك از جناح هاى اصلاح طلبان حكومتى.٤) درباره تركيب هيئت هم دو گرايش به چشم مى خورد؛ يك گرايش بر تركيب افراد مستقل و تشكل ها تاكيد دارد و گرايش ديگر بر همكارى داوطلبانه همگان به صفت فردى شان.

پس از ارائه جمع بندى و پيش از نام نويسى براى بحت و گفتگوى حضار در باره نقطه نظرات ارائه شده در ميز گرد، آقاى مهاجر توجه شركت كنندگان در سمينار را به چند نكته جلب کردند: با تمام شدن كار ميزگرد، مسئوليت ما برگزاركنندگان سمينار هم تمام مى شود. مسئوليت ما- همان طور كه چند و چونش در آغاز كار سمينار از سوى آقاى قنبرى به آگاهى رسيد- برگزارى اين سمينار بر اساس خواست اكتريت امضاء كنندگان بيانيه ٣ خرداد ١٣٨٠ بود كه در نظر خواهى درباره چگونگى ادامه كار و راه هاى رسيدن به “خواست و آرزوى مشرك ما” شركت كرده بودند. ما مسئوليت داشتيم ظرف و ظرفيت هاى مناسبى براى بحث در باره سه محور “ معناى مشخص جمهورى لائيك ايران”، “سرنوشت اصلاحات در جمهورى اسلامى” و “ گام هاى مشرك آينده” فراهم آوريم و اين بحث ها را انتشار دهيم. اگر اين نشست مسايلى را روشن كرده باشد و سبب حركت و يا حركت هاى جمع يا جمع هايى از ميان ما شود، مايه خرسندى ست. اين مهم اما بيرون از وظيفه سمينار است. به همين خاطر موظفيم كه پيش از پرداختن به اشكال ادامه كارى و هميارى، پايان رسمی سمينار را اعلام كنيم. پيش از اين اما بايد به آگاهى برسانيم كه تمام هزينه هاى اين سمينار بر دوش اعضاى “جمع پاريس” بوده است. در صورتى كه دوستان بتوانند در حد بضاعت خود در تامين هزينه هاى سمينار سهيم شوند، از بار برگزار كنندگان سمينار كاسته اند.

پس از اين توضيح كوتاه، آقاى شهرام قنبرى از سوى هيئت تدارك سمينار اعلام كردند: با توجه به اين كه ادامه بحث و گفتگو درباره گام هاى مشترك، معطوف به آغاز نوعى حركت سياسى ست و ما به هيچ رو نمى خواهيم هيچ يك از حضار را در محظور قرار دهيم و متعهد به چنين حركتى كنيم، ضمن كسب اجازه از جلسه براى آغاز اين بحث و گفتگو، تصريح مى كنيم كه تنها علاقه مندان به اين تشريك مساعى خود را موظف به حضور در جلسه بدانند.

با تصريح اين نكته، نشستِ كسانى كه خواستار حركت سياسى در جهت تقويت جنبش دمكراتيك وهموار كردن زمينيه شكل يابى جمهورى لائيك در ايران هستند، رسميت يافت. پيش از نام نويسى براى شركت در بحث وگفتگو، آقايان عباس عاقلى زاده و پرويز شوكت ضمن اعلام همبستگى، تجربه هم گامى هاى جمهورى خواهان دمكراتِ لائيك در آلمان (هانوفر) و آمريكا را با حضار در ميان گذاشتند و آقاى فريدون احمدى از ضرورت شكل گيرى بديل جمهورى خواهان مستقل در وضعيت سياسى حساس امروز و پيوند با جنبش دمكراتيك در ايران سخن گفتند. سپس آقاى ناصر مهاجر از حضار خواستند كه كوتاه و مشخص نظرشان را درباره چگونگى برداشتن گام هاى مشترك آتی بيان كنند. وقت كم، شمار زياد شركت كنندگان در گفتگو و عدم تدارك كافى، مانع از آن شد كه علاقه واراده جمعى بتواند در طرح مشخصى براى ادامه كار تبلور يابد. در نتيجه از هيئت مسئولين برگزار كننده سمينار خواسته شد تا همراه با كسانى كه يا خو د را نامزد همكارى با هييت كرده بودند و يا از سوى كسانى نامزد همكارى شده بودند و اين نامزدى را پذيرفته بودند، مسؤليت پيشبرد فعاليت را تا نشستى كه در چند ماه آينده تشكيل مى شود به عهده گيرند.

هيئت تدارك سمينار و همكاران

پاريس ٢٩ ژوئيه ٢٠٠٣،٧مرداد١٣٨٢

(١) اين پيام كه به دست نويسنده ارجمند، نسيم خاكسار نوشته شده، به اين شرح است:

دانشجويان عزيز سراسر دانشگاه هاى ايران

ما طيفى از جمهوريخواهان دمكرات ايرانى كه در انديشه راه جويى و همگام شدن با پيكار مردم ايران در راه برچيدن نظام جمهورى اسلامى و دست يابى به آزادى و دمكراسى اين جا گرد آمده ايم، به شما دانشجويان مبارز سراسر كشور كه براى زنده نگداشتن ياد ١٨ تير ١٣٧٨برخاسته ايد، درود مى فرستيم؛ روزى كه صداى حق طلبانه و آزادى خواهانه دانشجويان براى استيفاى بخشى از حقوق مردم ايران، يعنى آزادى مطبوعات، آزادى زندانيان سياسى، پيگيرى پرونده قتل هاى زنجيره اى با گلوله و هجوم از جانب حكومت گران مستبد روبرو شد. ما با اعتراض جمعى تان در دفاع از آزادى كه با تظاهرات خيابانى و تحصن و انتشار بيانيه هاى متعدد صداى تان را به گوش مردم جهان رسانده ايد، هم صدا هستيم. بزرگتان مى داريم و پيراهن خونينى كه بر سر دست گرفته ايد در برابرمان داريم. و به پيكار خردمندانه و پر شورتان در راه دست يابى به آزادى و دمكراسى در ايران احترام مى گذاريم