پاكنویس ایده‌ها در كشاكش میان زندگی هنری و شهروندی
به مناسبت سالگرد درگذشت توماس مان
اسکندر آبادی
۱۲ اوت ۱۹۵۵: ۶۱ سال پیش در چنین روزی توماس مان، نویسنده نامدار در زوریخ درگذشت. او تا پایان عمر ۲۱ دكترای افتخاری و یک درجه پروفسوری را نصیب خود ساخت.
توماس مان Thomas Mann در شهر لوبک در شمال آلمان زاده شد. كودكی او با توسعه‌طلبی اقتصادی آلمان از سویی و ایستایی در نهادهای آموزشی و فرهنگی این كشور از سوی دیگر، همزمان بود.
او با هردوی این ویژگی‌ها بیگانه و ناسازگار بود. نویسنده‌ای كه آثارش متن درسی دبیرستان‌ها و دانشگاه‌های آلمان است و تا پایان عمر ۲۱ دكترای افتخاری و یک درجه پروفسوری را نصیب خود ساخت، از مدرسه بیزار بود و دیپلم نگرفته آموزش دبیرستانی را رها كرد. اندیشه و احساس هنرمندانه‌اش هیچگونه خشكی و فشار و زوری را تاب نمی‌آورد. پس به هر ترفندی بود، از خدمت نظام هم كناره گرفت.
در ۱۶ سالگی پدرش را از دست داد. پدر كه می‌دانست بازماندگانش میل و همتی برای حفظ شركت بازرگانی غلاتش ندارند، وصیت كرده بود كه شركتش فروخته و درآمد حاصلش میان بازماندگانش تقسیم شود.
مادرش به موسیقی و ادبیات آشنا و در خانواده‌ای فرهیخته رشد یافته بود. طبیعی است كه توماس مان جز دوره كارآموزی كوتاهی در یک شركت بیمه آتش‌سوزی و گزارشگری برای مجله طنز “سیمپلیسیسیموس”، باقی عمر را به عنوان نویسنده حرفه‌ای آزاد كار و زندگی كند.
زندگی ۸۰ ساله توماس مان به دو دوران بلند تقسیم می‌شود: در نیمه نخست زندگی او كه پیش از جنگ جهانی اول گذشت، نویسنده، سیاست را به سیاست‌پیشگان و قدرت را به قدرتمندان وامی‌گذاشت و به درونگرایی بی‌مرز و اندازه بسنده می‌كرد. در نیمه دوم عمر او اما رویدادها و پدیده‌های سیاسی روز، بر دیدگاه و آثار هنری‌اش تأثیر مستقیم داشتند.
در سال ۱۹۲۹ به خاطر رمان “بودنبروک‌ها”Buddenbrooks كه زوال یک خانواده بازرگان را ترسیم كرد، جایزه ادبی نوبل گرفت. چهار سال پس از آن كه نازی‌ها به سر كار آمدند، از آلمان نخست به سوئیس و سپس به ایالات متحده گریخت و تابعیت آن دو كشور را پذیرفت. نازی‌ها تنها آثار او را ممنوع نكردند بلكه در كتاب‌سوزان بزرگی كه به راه انداختند، نوشته‌های او را نیز به آتش افكندند.
درونمایه‌ی بیشتر داستان‌های توماس مان، كشاكش میان عقل و عشق، زندگی شهروندی و نمود هنری و به طور كلی‌تر زندگی و مرگ است.
توماس مان در نیمه دوم زندگی‌اش از جمله رمان چهارجلدی “یوسف و برادران” و سپس “دكتر فاوستوس” را نوشت كه هركدام به نوبه و شیوه خود اعتراض و انتقادی به آلمان نازی بودند. این نویسنده پس از ۱۵ سال تبعید به آلمان بازگشت اما پایان عمر را در زوریخ گذراند و در اوج افتخار در ۸۰ سالگی در سوئیس درگذشت.
برگرفته از تارنمای دویچه وله فارسی