پرسش و پاسخ ندای آزادی از فعالان سیاسی در باره‌ی مقدرات برجام
رضا اکرمی
ندای آزادی: با توجه به شرایط سالهای قبل از برجام مانند تحریم های بین المللی و خطر جدی جنگ، ایا برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) قرارداد مثبتی برای کشور ما بود، و یا فقط باعث بقای جمهورى اسلامى شد؟
رضا اکرمی: با توجه به تصويب قطعنامه هاى شوراى امنيت سازمان ملل متحد و اتفاق نظر پنج كشور عضو اين شورا به اضافه آلمان (٥+١)، مبنى بر اجراى تحريمها و تنبيهاتى كه قعطنامه هاى مذبوردرنظر گرفته بود عدم امضاء برجام از سوى ايران مى توانست به جنگ بى انجامد . در اينكه اگر چنين جنگى در مى گرفت ، آيا رژيم جمهورى اسلامى ، از درون مى پاشيد و يا خير ، مى توانست با بسيج بخشى از مردم در مقابل آن مقاومت نمايد، حتى امروز هم بر ما روشن نيست ، اما يك مسئله كاملاً روشن است كه كشور ما با خسارات سنگينى مواجه مى شد و سرو سامان دادن به قدرتى كه بتواند جانشين جمهورى اسلامى شود و از حق حاكميت مردم بدون وابستگى به نيروهاى مهاجم خارجى اعمال قدرت نمايد تقريبا غير ممكن بود . پس طرح مسئله بدينصورت مشكلى را حل نمى كند كه پذيرش برجام باعث بقاى جمهورى اسلامى شد يا خير؟ به اعتقاد من با توجه به سياستهاى نادرست حكومت پيش از آن ، از جمله هزينه سرسام آور ، براى ايجاد آمادگيهاى اتمى و همينطور كوبيدن بر طبل «حق مسلم هسته اى »، ناديده گرفتن فشارهاى پيش از تحريم براى رسيدن به توافق، راهى جزء آنچه به برجام ختم شد براى حكومت ايران باز نگذاشته بود ، طرفهاى غربى هم اگر چه ممكن بود به جنگ كشيده شوند اما هنوز در چنين فازى نبودند پس آنها هم بدنبال راه حلى مى گشتند كه تضمين لازم براى كنترل بر تلاشهاى هسته اى ايران را بدهد و برجام اين منظور را حاصل مى كرد.
ندای آزادی: در صورتى كه ایران به تعهداتش بر مبناى این توافق ادامه دهد و دیگر طرفهاى برجام مانند چین، روسیه و اروپا به ان پایبند بمانند، برجام مى تواند بدون حضور امریكا ادامه داشته باشد؟
اکرمی: بستگى دارد كه ايران تا چه ميزان و چگونه بر تعهداتش باقى بماند . اين تعهد را ميزان راستى آزمائيهاى سازمان بين المللى انرژى هسته اى مشخص مى كند و مواضعى كه مقامات ريز و درشت حكومت ايران اتخاذ و بيان مى كنند .از سوى ساير كشورها منهاى آمريكا هم همين مسئله تعهد مطرح است با اين تفاوت كه آنها به شدت تحت فشار آمريكا قرار دارند . اين فشار قبل از هر چيز اقتصادى است اما فشار سياسى را هم نبايد ناديده گرفت. براى چين و روسيه كمتر، اما براى سه متحد غربى آمريكاء راضى نگه داشتن دولت دونالد ترامپ بسيار حياتى مى باشد . به همين منظور اين سه دولت در جريان مذاكرات جديد حتماً تلاش مى كنند تا برخى از خواستهاى آمريكاء را پيش بكشند. در رأس اين خواستها تأمين امنيت اسرائيل و عدم مداخله ايران در امور كشورهاى دوست آنها مى باشد. هر گاه برنامه موشكى ايران كه فعلاً از طرف خود حكومت اسلامى هم سروصدايش تا حدودى خوابيده است كنار گذاشته شود و يا كمرنگ تر گردد و نيروهاى نظامى ايران از سوريه، عراق و يمن به خانه بازگردند و حزب الله لبنان از شاخ و شانه كشيهاى نظامى ، به همان تلاشهاى پارلمانتاريستى و سياسى روى بياورد اين احتمال قوى مى شود كه برجام با اصلاحات و يا محدوديتهائى به كار خود ادامه دهد.
ندای آزادی: ایا ملغا شدن برنامه برجام باعث سقوط و یا تسریع سقوط نظام جمهوری اسلامى خواهدشد؟
اکرمی: پيشتر اشاره مختصرى به اين موضوع داشته ام . اما براى پاسخ ابتداء بايد ببينيم لغو برجام از كدام سو مد نظر است . خوب آمريكا فعلا كنار كشيده است و دنبال چانه زدن است كه شروط جديدى را در آن وارد كند ، اما بقيه چى ؟ ايران چه خواهد كرد ؟ موضع ايران تعين خواهد كرد كه بقيه پاى تعهدشان مى توانند بايستند يا خير؟ اگر ايران چنانكه روز هاى اول تهديد مى كرد بخواهد كنار بكشد و يا به شكلى غنى سازى اورانيوم را از سر بگيرد هر هفت ستون برجام فرو خواهد ريخت اما اين روزها بويژه از طرف محمد جواد ظريف بسيار مى شنويم كه هدف آمريكا رساندن ايران به مرز بيرون رفتن از اين تفاهمنامه است او برهمين اساس تأكيد مى كند ما بايد با اروپائي‌ها مذاكراتمان راپيش ببريم اما مى دانيم تعيين كنند سياست در اين باره او نيست. پس اصل نحوه فروريختن برجام خود سئوال است. اگر ايران قبل از سايرين پا پس بكشد با شرايط دشوارى روبرو خواهد شد، اما سقوط حكومت همانطور كه در مقاطع بحرانى پيشين هم ديده ايم لزوماً با حيات و ممات برجام گره نخورده است و به عوامل متعدد ديگرى منوط است .
ندای آزادی: با توجه به قدرت و امکانات گسترده امریکا برای تحریم ایران و تحت فشار قراردادن کشورهای دیگرى كه با ایران مناسبات اقتصادی دارند، خروج امریکا از برجام چه پیامدهای برای مردم ایران و برای جمهوری اسلامی بهمراه خواهد داشت؟
اکرمی: تا حدودى به اين سئوال شما بالا ترجواب داده ام . اما نتايج خروج آمريكا تا همينجا آشكار است . وعده هاى سرمايه گذاريهاى عمده معلق شده است . توليد كه پيش از اين هم وضعيت اسفبارى داشته است بازهم كاهش يافته . بيكارى پيامد كاهش توليد و خوابيدن چرخ اقتصاد است. بازار ارزو سقوط ارزش ريال به گرانيها دامن زده است و گفته مى شود نگرانى از رسيدن مايحتاج زندگى تا آنجاست كه اقشارى از مردم كه هنوز توان خريد دارند به فكر احتكار افتاده اند. و اين همه قبل از رسيدن تحريم دامنه دار است كه « وعده اش» از سوى تيم ترامپ – پمپئو داده شده است. بنابراين كاملاً واضح است كه زندگى بر مردم ما بسيار سخت خواهد شد . در اين ميان قطعى است كه رژيم ايران هم از اين تحريمها و فشارهاى آمريكا آسيب خواهد ديد. لازم نيست به حرفهاى صدتا نيم غاز احمدى نژاد و خامنه اى در دوره پيشين تحريمها گوش بدهيم كه « بگذار هزارتااز اين كاغذ پاره ها صادركنند كشور ما به خودكفائى بيشتر مى رسد»، خود آنهابيشتر از هر كسى مى دانستند و دانستند كه آنها كاغذ پاره نيستند و نتيجه اش فروريختن پايه هاى قدرتشان و بويژه امكان تأمين مالى بلند پروازيهايشان گرديده است .
ندای آزادی: اپوزیسیون خارج از کشور چه وظائفی در این شرایط بر عهد دارد؟
اکرمی : عامل مهمى كه اززمان امضاء برجام تا به امروز صورت گرفته است ، تغيير روانشناسى و بالا رفتن روحيه اعتراضى مردم نسبت به حكومت است. بخش بزرگى از مردم و ازجمله قلم زنهاى سياسى براى مدتى به اين شعار بى پايه حق مسلم هسته اى ( خارج از اينكه فكر كنند چرا و در نتيجه كدام رفتار حكومت اين حق از ما گرفته شده است ) چسبيده بودند و از آن پشتيبانى مى كردند ديگردر موضع پيشين نيستند . امروز مردم بيشترى دارند از حقوق مسلم داخلى خود همچون آزادى ، كار ، مسكن ، برخوردارى از امنيت، دورى از تشنج در مناسبات بينالمللى ، حفاظت از محيط زيست و بسيار ساده تر، داشتن حق برق و آب حرف مى زنند و براى مطالبه و تحقق آنها به خيابان مى آيند. اپوزيسيون اگر واقعاً رسالتى براى خود قائل باشد به چه چيزى جزكمك به ارتقاء اين مبارزات ، چشم اندازدادن و سازماتدهى آنها بايد بيانديشد. سئوال خود شما اين وظيفه را به فعاليت در خارج از كشور فرو مى كاهد، اپوزيسيونى كه دغدغه اش حل گرهگاه هاى مبارزات مردم در ايران نباشد كارش به گرم نگه داشتن محافلى در خارج از كشور خلاصه خواهد شد و بس.
هر يك از ما لحظه اى چشم بر هم بگذاريم و به اين مسئله فكر كنيم كه چه ميزان وقت خود را صرف راهيابى مبارزات مردم در ايران مى كنيم و چه ميزان به كشاكشهاى حزبى ، گروهى و محفلى در ميان مخالفين رژيم مشغوليم . با كمال تأسف بايد بگويم اين جدالها در مواردى با همسايه عقيدتى و فكرى و سياسى خودمان بيش از رقبا و جريانات اجتماعى فاصله دار تر مى باشد و انرژى برتراست.
بنا بر اين بايد به اين حرف قديمى بر گردم كه سالهاست تداوم عمر رژيم نه از توانمنديهاى او ونه حتى از حمايت فعال و يا منفعلانه اكثريت مردم از آن، بلكه از فقدان آلترناتيو ، برنامه و پروژه تغييرى مى باشد كه از پشتوانه مردمى برخوردار باشد . تا چنين امرى حاصل نشود محتمل است كه روزى اين بناى پوسيده فروبريزد اما نتيجه كار لزوماً بهبود شرايط اقتصادى، اجتماعى و سياسى در كشور نخواهد بود. اپوزيسيون اگر واقعاً خود دركى از مفهوم آن داشته باشد بايد معمار بنائى باشد كه به ضرورت بايد جانشين قدرت ساقط شده گردد. اينجاست كه بايد هريك از ما به دور و برخودمان خوب نگاه كنيم ببينيم چه مى گوئيم چه ميزان از مردم ويا حتى علاقمندان به سياست از ما شناخت دارند ؟ با كدام گروهبنديها و يا جريانات فكرى دمكراتيك و آزاديخواه در همكارى هستيم ، مرزبنديهايمان كدامند و چرا چنين مرزبنديهائى داريم ، تا شايد به سهم خود بر پراكندگى موجود فائق آئيم.
چون سئوالات شما بيشتر متوجه تحليل جنبه اى از گرهگاه موجود سياسى روز است ( برجام) ، هر چند كه در مناسبات بينالمللى جايگاه ويژه اى دارد و طبعاً بازتابش هم بر زندگى روزمره مردم مهم است، مى فهمم كه به سقوط حكومت جمهورى اسلامى و وظايف اپوزيسيون هم برسيد اما تصور من اين است كه اين رابطه يك به يك نيست . من احتمال زيادى مى دهم كه اين بحران هم ، با كش و قوسى كه همواره از چنين موش و گربه بازي‌هائى سراغ داريم براى مدتى تداوم بيابد. در كوتاه مدت، تركش تحريمها، هم ، دامن حكومت را مى گيرد و هم سفره مردم را ازاين‌هم كه هست فقير تر كند اما به جنگ نخواهد كشيد و چه بهتر كه چنين بشود، اپوزيسيون جمهورى اسلامى ايران اگر واقعاً به رفاه و سعادت و حق حاكميت مردم مى انديشد بايد حسابش را از اين دخالتهاى خارجى جداكند و براى قدرت و قوت گرفتن جنبش‌هاى اقشار مختلف اجتماعى و سياسى در ايران چاره اى بى اندشد. زمان زيادى از دست رفته است. همه اش هم به خود اپوزيسيون مربوط نمى شود . بند ناف هر جريان سياسى اگر به يك پايه اجتماعى متصل نباشد تغذيه صورت نمى گيرد و تن رنجور مى ماند. متأسفانه زمان زيادى برد تا مردم به ماهيت رژيمى پى ببرند كه در هيچ امرسازندگى و مديريت سررشته و توانمندى ندارد و برعكس مى خواهد مملكت نسبتاً مدرن و البته با فرهنگى همپا با زمانه معاصر را به قعر ارتجاع بازگرداند. اين مسئله امروز تا حدودى ( فقط تاحدودى ) حل شده است. البته در همين تغيير روانشناسى و كسب شناخت نقش همين اپوزيسيون زخم ديده و پراكنده را هم نبايد ناديده گرفت . سرهاى بسيارى در راه آزادى بر سر دار رفته است ، از همان روزهاى اوليه قدرت‌گيرى روحانيون و جان بدربردگان نيز بيكار ننشسته اند. بسيارانى عليرغم زندگى دشوار در غربت ، لحظه اى سكوت نكردند و از نوشتن و تلاش وكوشش بازنمانده اند اما همانطور كه پيشتر گفتم نقش اپوزيسيون چيز ديگريست، بايد وظيفه و مسئوليتهاى خود را شناخت.
رضا اكرمى
٢٧ مرداد ماه ١٣٩٧
١٨ اوت ٢٠١٨